خىتاي بۇ يىل چىقىرىدىغان نىزاملار ھەققىدە ئۇقتۇرۇش تارقاتتى

ئاتالمىش «ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق» خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى شەرقىي تۈركىستاندىكى ئىرقىي قىرغىنچىلىق جىنايىتىگە ئالاقىدار نىزاملار ھەققىدە ئۇقتۇرۇش تارقاتتى.

تەڭرىتاغ تورىنىڭ 24-فېۋرال خەۋىرىدە، ئاتالمىش «ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى»نىڭ 2025-يىلى نىزام تۈرىدىن 46 نى دەسلەپكى قەدەمدە ئورۇنلاشتۇرغانلىقى، بۇنىڭ ئىچىدە داۋاملىق قاراپ چىقىدىغىنى يەتتە، قاراپ چىقىشقا سۇنىدىغىنى 16، تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلىپ دەلىللەيدىغىنىڭ 23 ئىكەنلىكى بىلدۈرۈلگەن.

خەۋەرگە ئاساسلانغاندا، ئاتالمىش «ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتى» مۇقىملىقنى قوغداش، ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرىنى راۋاجلاندۇرۇش، ئون چوڭ كەسىپ قۇرۇلۇشى قاتارلىقلارغا ئالاقىدار نىزاملارنى ئاتالمىش «شىنجاڭنى مەدەنىيەت ئارقىلىق ئوزۇقلاندۇرۇش» تېررور سىياسىتىنى چۆرىدىگەن ئاساستا چىقىرىدىكەن.

بىلدۈرۈلۈشىچە، 2025-يىلى خىتاينىڭ ئاتالمىش «14-بەش يىللىق پىلان»ى تاماملىنىدىغان يىل ۋە «15-بەش يىللىق پىلان»ى ئورۇنلاشتۇرۇلىدىغان يىل بولۇپ، ئاتالمىش «تۆت تەرەپ بىرتۇتاش پىلانلاش-ماسلاشتۇرۇش مېخانىزمى» ئەمەلىيلەشتۈرۈلىدىغانلىقى ئۇقتۇرۇلغان.

خىتاي يېقىنقى يىللاردىن بېرى، ئاتالمىش «شىنجاڭنى مەدەنىيەت ئارقىلىق ئوزۇقلاندۇرۇش» نامىدا شەرقىي تۈركىستان خەلقىنى باستۇرۇپ كېلىۋاتقان بولۇپ، خىتاينىڭ ئاتالمىش مۇتەخەسسىسلىرى شەرقىي تۈركىستان تارىخىنى، ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنى پۈتۈنلەي بۇرمىلاپ چۈشەندۈرگەن. يىللاردىن بېرى «شىنجاڭ ئەزەلدىن تارتىپ خىتاينىڭ بىر قىسمى» دېگەن سەپسەتىنى تەكرارلاپ كەلگەن خىتاي مەزكۇر ئۇقتۇرۇشتا بىلجىرلاپ، تۈرلۈك نىزامنامىلەرنى چىقىرىشتا «شىنجاڭنى مەدەنىيەت ئارقىلىق ئوزۇقلاندۇرۇش»نى ئاساسىي رامكا قىلىدىغانلىقىنى تەكىتلىگەن.

خىتاي ئىشغالىيەت تارىخىدىن باشلاپ شەرقىي تۈركىستان خەلقىنى ھەرخىل باھانىلەر بىلەن باستۇرۇپ كەلگەن بولۇپ، يېقىنقى يىللاردىن بۇيان ئوچۇق-ئاشكارا ھالدا ئاتالمىش «جۇڭخۇا مىللىتى ئورتاق گەۋدىسى ئېڭىنى مۇستەھكەملەش»، «جۇڭخۇا مەدەنىيىتىدىن ئوزۇقلاندۇرۇش» نامى ئاستىدا ئىرقىي قىرغىنچىلىق، ئاسسىمىلياتسىيە سىياسىتىنى داۋاملاشتۇرماقتا. شۇنداقلا خىتاي مەدەنىيىتىنى ئۇيغۇرلارغا مەجبۇرىي تېڭىش بىلەن بىرگە، ئۇيغۇرلارنىڭ تارىخىنى، مەدەنىيىتىنى بۇرمىلاش، ئۆزگەرتىش، يوقىتىش پىلانلىرىنى تېخىمۇ كۈچەيتىپ ئىجرا قىلماقتا.

خىتاي ئۇيغۇرلارنىڭ مىللىي كىملىكىنى ئۇنتۇلدۇرۇش، تارىخىنى بۇرمىلاش پىلانى بويىچە، ئاتالمىش «شىنجاڭ مۇزېي»نىڭ كۆلىمىنى ئەسلىدىكىدىن ئۈچ ھەسسىگە يېقىن كېڭەيتىپ سالغان. مەزكۇر كۆرگەزمىگە شەرقىي تۈركىستاننىڭ «ئەزەلدىن خىتاينىڭ بىر قىسمى ئىكەنلىكى»دەك بۇرمىلانغان تارىخنى ئوتتۇرىغا چىقىرىش مەقسەت قىلىنغان 1500 دىن ئارتۇق ئاتالمىش «مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى» قويۇلغانىدى. خىتاي بۇ قېتىم چىقارماقچى بولغان ئاتالمىش «نىزامنامە»دە شەرقىي تۈركىستاننى پۈتۈنلەي خىتايلاشتۇرۇش، شەرقىي تۈركىستاننىڭ تارىخىنى، ئۇيغۇرلارنىڭ مەدەنىيەت تەۋەلىكىنى بۇرمىلاشقا مۇناسىۋەتلىك مەزمۇنلارنىڭ بارلىقى مەلۇم بولماقتا.

تەييارلىغۇچى: ئابدۇخەبەر رەجەپ