تايلاندتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ خىتايغا قايتۇرۇلۇشى دۇنيانى چۆچۈتتى

26-فېۋرال تايلاند ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇزۇن يىللاردىن بېرى تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان ئۇيغۇرلارنى خىتايغا تاپشۇرۇپ بەرگەنلىكى ھەققىدە تارقالغان خەۋەرلەر مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنى چۆچۈتتى ۋە قايغۇغا سالدى.

يېقىنقى بىر نەچچە كۈندىن بېرى تايلاند ھۆكۈمىتىنىڭ تۇتقۇندىكى ئۇيغۇرلارنى خىتايغا قايتۇرۇپ بەرمەكچى بولۇۋاتقانلىقى ھەققىدە ئۇچۇرلار تارقىلىۋاتقان بولۇپ، تۇتۇپ تۇرۇش مەركىزىگە بىر نەچچە ئاپتوبۇسنىڭ يېتىپ كەلگەنلىكى، مۇخبىرلارنى يېقىن كەلتۈرمىگەنلىكى ۋە سۈرەتكە تارتىشقا رۇخسەت قىلمىغانلىقى، باڭكوكتىن قوزغالغان بىر ئايروپىلاننىڭ قەشقەرگە يېتىپ بارغانلىقى ھەققىدىكى كۆرۈنۈشلەر ۋە ئۇچۇرلار ئاشكارىلىنىشقا باشلىغان.

تايلاند ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارنى خىتايغا تاپشۇرۇپ بەرگەنلىك ئېھتىماللىقىنىڭ ناھايىتى يۇقىرى ئىكەنلىكى ئىلگىرى سۈرۈلۈۋاتقان بىر پەيتتە، 27-فېۋرال ئەتىگەن خىتاينىڭ رەسمىي ئاخبارات ئورگىنى شىنخۇا ئاگېنتلىقى تايلاندتا تۇتۇپ تۇرۇلغان 40 نەپەر خىتاي پۇقراسىنىڭ خىتايغا قايتۇرۇلغانلىقى ھەققىدە خەۋەر تارقاتقان. گەرچە خەۋەردە قايتۇرۇلغانلارنىڭ سالاھىيىتى، مىللەت تەۋەلىكى تىلغا ئېلىنمىغان بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ قايتۇرۇلغان ئۇيغۇرلار ئىكەنلىكى مۇئەييەنلەشكەن. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، تايلاندتىكى ئىسلام جەمئىيەتلىرىمۇ شەرقىي تۈركىستان ئۆلىمالار بىرلىكىگە تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان ئۇيغۇرلارنىڭ خىتايغا قايتۇرغانلىق خەۋىرىنى يەتكۈزگەن.

نۆۋەتتە تايلاند ھۆكۈمىتى 40 ئۇيغۇرنى خىتايغا قايتۇرۇپ بەرگەنلىكىنى ئېتىراپ قىلغان بولۇپ، بۇ قېتىملىق ھەرىكەتنىڭ تايلاند دۆلەت بىخەتەرلىك كېڭىشى ۋە خان جەمەتى ساقچى ئىدارىسى تەرىپىدىن بىرلىكتە ئىجرا قىلىنغانلىقىنى، قالغان سەككىز ئۇيغۇرنىڭ تايلاند قانۇنىغا خىلاپلىق قىلغانلىقى ئۈچۈن، داۋاملىق تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقانلىقىنى بىلدۈرگەن.

خىتاي بۇ قېتىملىق قايتۇرۇشتا ئون يىل ئىلگىرىكىدىن پەرقلىق ھالدا ساختا تەشۋىقاتقا ئالاھىدە كۈچىگەن بولۇپ، ئۇيغۇرلارنىڭ «ۋەتەنگە قايتىپ ئائىلىسىدىكىلەر بىلەن جەم بولغان»لىقىدەك ساختا كۆرۈنۈشنى ئوتتۇرىغا چىقىرىپ، دۇنيانىڭ كۆزىنى بوياشقا ئۇرۇندى. تايلاند مۇداپىئە مىنىستىرلىقى بۈگۈن ئېچىلغان ئاخبارات ئېلان قىلىش يىغىنىدا خىتاي ئەۋەتكەن بىر قىسقا سىننى مۇخبىرلارغا كۆرسەتكەن بولۇپ، سىندا پەقەت بىر ئۇيغۇرنىڭ ئايروپىلاندىن چۈشۈپ، ئانىسى بىلەن قۇچاقلىشىپ كۆرۈشكەنلىكى كۆرسىتىلگەن.

ئېرىشىلگەن ئۇچۇرلارغا ئاساسلانغاندا، تايلاندنىڭ بىخەتەرلىك قىسىملىرى 26-فېۋرال كەچتە تۇيۇقسىز ھەرىكەت باشلاپ، ئۇيغۇرلار قامالغان تۇتۇپ تۇرۇش مەركىزىنى قورشىغان ۋە بۇ ھەرىكەتنى مەخپىي ئىجرا قىلىش ئۈچۈن، ھەتتا ئۇ يەرنىڭ خادىملىرىنىمۇ ئايرىم بىر جايغا ئون نەچچە سائەت نەزەربەند قىلغان، بۇ جەرياندا تېلېفونلىرىنىمۇ يىغىۋالغان. نۆۋەتتە ئۇيغۇرلارغا ئالاقىدار سوتمۇ ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان.

تايلاند ھۆكۈمىتىنىڭ تۈرلۈك تىرىشچانلىقلار ۋە خەلقئارالىق بېسىملارغا قارىماي، ئۇيغۇرلارنى خىتايغا تاپشۇرۇپ بېرىشى مۇھاجىرەتتىكى شەرقىي تۈركىستان خەلقىنى، ئىنسان ھەقلىرى تەشكىلاتلىرىنى قاتتىق چۆچۈتتى ۋە قايغۇغا سالدى. دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى ئۇيغۇرلار ئوخشىمىغان ئۇسۇللار بىلەن خىتاي ۋە تايلاند ھۆكۈمىتىگە غەزىپىنى، نارازىلىقىنى بىلدۈردى. جۈملىدىن تۈركىيەدە ياشاۋاتقان ئۇيغۇرلار 27-فېۋرال خىتاينىڭ ئىستانبۇلدا تۇرۇشلۇق كونسۇلخانىسى، ئەنقەرەدىكى باش ئەلچىخانىسى ئالدىدا نارازىلىق نامايىشى ئۆتكۈزدى.

ئىستانبۇلدىكى نامايىشتا ئالدى بىلەن شەرقىي تۈركىستان ئۆلىمالار بىرلىكىنىڭ رەئىسى دوتسېنت، دوكتور ئالىمجان بۇغدا سۆز قىلىپ، خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى ئىرقىي قىرغىنچىلىق جىنايىتىنى ئەسلىتىپ ئۆتتى. ئارقىدىن تايلاند ھۆكۈمىتىنىڭ خىتاينىڭ جىنايىتىگە ھەمكارلاشقانلىقىنى، بۇنىڭ ھېسابىنى چوقۇم بېرىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.

ئارقىدىن خەلقئارا شەرقىي تۈركىستان تەشكىلاتلار بىرلىكىنىڭ باش كاتىپى ئابدۇرېشىت ئەمىنھاجى بىلەن شەرقىي تۈركىستان ئىنسان ھەقلىرىنى كۆزىتىش جەمئىيىتىدىن ۋىلدان كادىئوغلى خانىم سۆز قىلدى.

ئۇلار سۆزلىرىدە تايلاند ھۆكۈمىتىنىڭ خەلقئارا ئىنسان ھەقلىرى ئورگانلىرى، مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇر تەشكىلاتلىرىنىڭ قايتا-قايتا ئاگاھلاندۇرۇشىغا قارىماي، ئۇيغۇرلارنى خىتايغا قايتۇرۇپ بەرگەنلىكىنى، بۇ مەسىلىدە ئىسلام دۇنياسىنىڭ كۈچ چىقارمىغانلىقىنى، تايلاندقا قارشى تەييارلانغان ئۇيغۇرلارنى خىتايغا ئۆتكۈزۈپ بەرمەسلىك ھەققىدىكى مەكتۇپقا ئىمزا قويغان دۆلەتلەرنىڭ ئارىسىدا ئىسلام دۆلەتلىرىنىڭ يوق ئىكەنلىكىنى، تايلاند بۇ قىلمىشىنىڭ ھېسابىنى چوقۇم بېرىدىغانلىقىنى، تايلاندنىڭ 40 نەچچە ئۇيغۇرنى ئەمەس، بەلكى ئىنسانىيلىقنى دەپسەندە قىلغانلىقىنى تەكىتلەشتى.

ئاخىردا شەرقىي تۈركىستان ئۆلىمالار بىرلىكىدىن ئۇستاز مەھمۇدجان داموللام سۆز قىلىپ، مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ مۇسىبەتنى كۈچكە ئايلاندۇرۇپ، خىتايغا قارشى مۇجادىلىنى داۋاملىق كۈچەيتىشى كېرەكلىكىنى بىلدۈردى.

ئۇندىن باشقا يەنە بىر تۈركۈم ئۇيغۇرلار تايلاندنىڭ ئەنقەرەدىكى باش ئەلچىخانىسى ئالدىغا يىغىلىپ، نارازىلىق نامايىش ئۆتكۈزدى. نامايىشچىلار «زالىم تايلاند ھۆكۈمىتى، ئۇيغۇر قېرىنداشلىرىمىز نەدە؟» دېگەندەك شوئارلارنى توۋلاپ، تايلاندنىڭ ئۇيغۇرلارنى خىتايغا ئۆتكۈزۈپ بېرىش جىنايىتىگە قارشى غەزىپىنى ئىپادىلىدى.

تەييارلىغۇچى: ئابدۇخەبەر رەجەپ