خىتاي تالان-تاراج لىنىيەسىدىن يەنە بىرنى كۆپەيتتى

خىتاي شەرقىي تۈركىستانغا تاجاۋۇز قىلىپ كىرگەندىن بېرى، ئاتالمىش «غەربنىڭ گازىنى شەرققە يەتكۈزۈش» نامىدا شەرقىي تۈركىستاننىڭ بايلىقىنى بۇلاڭ-تالاڭ قىلىپ كەلگەن بولۇپ، بۇ يىل يەنە بۇلاڭ–تالاڭ قىلىش سالمىقىنى كۈچەيتكەن خىتاي رېجىمى شەرقىي تۈركىستاندىن خىتايغا تۇتىشىدىغان 4-لىنىيە تەبىئىي گاز تۇرۇبا يولى قۇرۇلۇشىنى تېزلەتتى.

تەڭرىتاغ تورىنىڭ 6-ئاپرېل خەۋەر قىلىشىچە، ئاتالمىش «غەربنىڭ گازىنى شەرققە يەتكۈزۈش» 4-لىنىيەسى (تۇرپان ـ جۇڭۋېي بۆلىكى) شەرقىي تۈركىستاندىن خىتاينىڭ گەنسۇ، نىڭشيادىن ئىبارەت ئۈچ ئۆلكە، ئاپتونوم رايوندىكى 17 ناھىيە، شەھەردىن ئۆتىدىكەن. ئۇنىڭ ئومۇمىي ئۇزۇنلۇقى 1745 كىلومېتىر بولۇپ، لايىھەلەنگەن يىللىق گاز يەتكۈزۈش مىقدارى 15 مىليارد كۇب مېتىرغا يېتىدىكەن. بۇنىڭ ئىچىدە، ئاتالمىش «غەربنىڭ گازىنى شەرققە يەتكۈزۈش» 4-لىنىيەسىنىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى بۆلىكى تۇرپان شەھىرىنىڭ ئىدىقۇت رايونى، پىچان ناھىيەسى ۋە قومۇل شەھىرىنىڭ ئىۋىرغول رايونىدىن ئۆتىدىغان بولۇپ، ئومۇمىي ئۇزۇنلۇقى 583 كىلومېتىر ئىكەن.

بىلدۈرۈشىچە، ئاتالمىش «غەربنىڭ گازىنى شەرققە يەتكۈزۈش» 4-لىنىيەسى پۈتكەندىن كېيىن، غەربنىڭ گازىنى شەرققە يەتكۈزۈش 2-، 3-لىنىيەسى بىرلەشتۈرۈلۈپ يۈرۈشلەشتۈرۈلىدىكەن. غەربنىڭ گازىنى شەرققە يەتكۈزۈش تۇرۇبا يولى سىستېمىسىنىڭ يىللىق يەتكۈزۈش ئىقتىدارى 100 مىليارد كۇب مېتىرغا يېتىدىكەن.

مەلۇم بولۇشىچە، ئاتالمىش «غەربنىڭ گازىنى شەرققە يەتكۈزۈش» 2-لىنىيەسى شەرقىي تۈركىستاننىڭ قورغاستىن باشلىنىپ، جەنۇبتا ھوڭكوڭغا، شەرقتە شاڭخەيگە تۇتىشىدىكەن. 3-لىنىيەسى بولسا شەرقىي تۈركىستاننىڭ قورغاستىن باشلىنىپ، خىتاينىڭ فۇجوۋغا تۇتىشىدىكەن. ئاتالمىش «غەربنىڭ گازىنى شەرققە يەتكۈزۈش» 2-، 3-لىنىيەسى بىلەن خىتاي-ئوتتۇرا ئاسىيا تەبىئىي گاز تۇرۇبا يولى شەرق بىلەن غەربنى توغرىسىغا كېسىپ ئۆتىدىغان ئېنېرگىيە چوڭ تومۇرىنى شەكىللەندۈرىدىكەن. بۇ تومۇر تۈركمەنىستاندىن باشلىنىپ، قورغاس ئارقىلىق چېگرادىن كىرگەندىن كېيىن، يول بويى شەرققە سوزۇلۇپ، ئەڭ ئاخىرىدا خوڭكوڭغا يېتىپ بارىدىكەن. 1-لىنىيەسى بۈگۈر ناھىيەسىنىڭ جەنۇبىدىن باشلىنىپ، خىتاينىڭ شاڭخەي شەھىرىگە تۇتىشىدىكەن. شەرقتىن غەربكە توققۇز ئۆلكە، ئاپتونوم رايون، بىۋاسىتە قاراشلىق شەھەرنى توغرىسىغا كېسىپ ئۆتىدىغان بولۇپ، ئومۇمىي ئۇزۇنلۇقى 4200 كىلومېتىر كېلىدىغان بولۇپ، 2004-يىلى ئىشقا كىرىشتۈرۈلگەن.

خىتاي تۇرۇبا تورى گۇرۇھى غەربىي قىسىم تۇرۇبا يولى چەكلىك مەسئۇلىيەت شىركىتىنىڭ ئىستاتىستىكىسىغا ئاساسلانغاندا، 2023-يىلىغىچە 1-، 2-، 3-لىنىيەدىن تەركىب تاپقان ئاتالمىش «غەربنىڭ گازىنى شەرققە يەتكۈزۈش» تۇرۇبا يولى سىستېمىسىنىڭ گاز يەتكۈزۈش مىقدارى جەمئىي 830 مىليارد كۇب مېتىردىن ئېشىپ، 1 مىليارد 105 مىليون توننا ئۆلچەملىك كۆمۈرنىڭ ئورنىنى ئالغان. خىتاينىڭ غەربىي قىسمى، چاڭجياڭ دېلتىسى، جۇجياڭ دېلتىسى، ئوتتۇرا خىتاي ھەم ئوتتۇرا تۈزلەڭلىك رايونىدىكى 400 دىن ئارتۇق شەھەر، 3000 دىن ئارتۇق چوڭ، ئوتتۇرا تىپتىكى كارخانا ۋە 500 مىليونغا يېقىن كىشىگە يەتكۈزۈلگەن.

كۆزەتكۈچىلەر خىتاي رېجىمىنىڭ شەرقىي تۈركىستاندىن چىققان بايلىقلارنى پەقەتلا خىتاينىڭ ئېھتىياجىنى قاندۇرۇشقا ئىشلىتىۋاتقانلىقىنى، ھەقىقىي ئىگىلىرى بولغان يەرلىك خەلقنىڭ ھېچقانداق مەنپەئەتكە ئېرىشەلمىگەنلىكىنى، خىتاي خەۋەرلىرىدە ھەر يىلى ئېلان قىلىنىۋاتقان ئاتالمىش نامراتلىقتىن قۇتۇلدۇرۇلغانلار ھەققىدىكى سانلىق مەلۇماتلارنىڭ پۈتۈنلەي يالغان ئىكەنلىكى، بۇنچە كۆپ تەبىئىي بايلىققا ئىگە شەرقىي تۈركىستان خەلقىنىڭ كۆپىنچىسىنىڭ ھېلىھەم نامراتلىق ئىچىدە ياشاشقا مەھكۇم قىلىنغانلىقى، خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى ئىرقىي قىرغىنچىلىق جىنايىتىگە ماس ھالدا، شەرقىي تۈركىستاننىڭ بايلىقىنى ئىلغار تېخنىكىلار ئارقىلىق زور كۆلەمدە بۇلاڭ-تالاڭ قىلىۋاتقانلىقىنى، نۆۋەتتە بۇ تالان–تاراجنىڭ كۆلىمىنىڭ تېخىمۇ كېڭەيگەنلىكىنى بىلدۈرۈشمەكتە.

تەييارلىغۇچى: ئابدۇخەبەر رەجەپ