پىداكار ئىنقىلابچى، شائىرە زەينۇرە ئىيسا ئۆزتۈرك ۋاپات بولدى

پىداكار ئىنقىلابچى، شائىرە زەينۇرە ئىيسا ئۆزتۈرك ۋاپات بولدى

ئالماس ھاجى

ۋەتەننىڭ مۇستەقىللىقى ئۈچۈن بارلىقىنى بېغىشلىغان، ئۇيغۇر خەلقىنىڭ مۇنەۋۋەر قىزى، پىداكار ئىنقىلابچى، شائىرە زەينۇرە ئىيسا ئۆزتۈرك خانىم بىر ئۆمۈر قەلبىگە پۈككەن ئارزۇ-ئارمانلىرىنى قالدۇرۇپ، 2022-يىلى 1-ئاينىڭ 8-كۈنى كېسەل سەۋەبى بىلەن ئىستانبۇلدا ۋاپات بولدى.

زەينۇرە خانىم 1946-يىلى قەشقەردە دۇنياغا كەلگەن. بالىلىق چاغلىرى ئاقسۇ ئۇچتۇرپاندا ئۆتكەن. ئۇ ئوتتۇرا مەكتەپنى ئاقسۇدا تاماملاپ، 1960-يىلى ئاتالمىش «شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى»نىڭ تىل-ئەدەبىيات كەسپىگە ئوقۇشقا كىرگەن. 1965-يىلى ئۇنىۋېرسىتېتىنى ئەلا نەتىجە بىلەن پۈتتۈرۈپ، ئۇنىۋېرسىتېتتا ئوقۇتقۇچى بولغان.

زەينۇرە خانىم مىللەتنىڭ كەلگۈسى بولغان ئەۋلادلارنى تەربىيەلەشتە ئىقتىدارلىق ئوقۇتقۇچى بولۇپلا قالماي، قەلبى ۋەتەن، خەلق ئىشقىدا يانغان ئوت يۈرەك شائىرە ۋە ئىلمىي تەتقىقاتچى ئىدى. ئۇنىڭ ئىلمىي ئەمگەكلىرى بولغان «ئالى مەكتەپلەر ئۈچۈن يېزىقچىلىق بىلىمى»، «تۈرك تىلى بىلەن ئۇيغۇر تىلى سېلىشتۇرمىسى»، «تۈركىي تىللار سېلىشتۇرمىسى»، «يېزىقنىڭ تىلغا تەسىرى»، «تۈركىي تىللاردىكى فونېتىكىلىق پەرقلەر نەدىن كەلگەن»، «لۇغەت فوندى دائىرىسى»، «ئۇيغۇر تىلىغا كىرگەن رۇسچە، ئەرەبچە، پارسچە كەلىمىلەر» قاتارلىق كىتاب، ئەسەرلىرى، «توققۇز بۇلاق»، «بۇلبۇل ناۋاسى»، «قارلەيلىسى» قاتارلىق شېئىر توپلاملىرى نەشر قىلىنغان. 

ئۇ يەنە باشقا ئۇستازلىرى بىلەن بىرلىكتە ئىككى مىڭ سۆزلۈك چوڭ لۇغەت ئىشلەشكە قاتناشقان. ئۇ ئۆزىنىڭ ئىلمىي ئەمگەكلىرى بىلەن 27 يېشىدا «تىل ئالىمى» دېگەن ئاتاققا ئېرىشكەن.

زەينۇرە خانىم خىتاي تاجاۋۇزچىلىرىنىڭ مۇستەملىكە سىياسىتى ۋە چىدىغۇسىز روھىي بېسىمى تۈپەيلى 1985-يىل تۈركىيەگە ھىجرەت قىلغان. ئۇ تۈركىيەگە كەلگەندىن بېرى شەرقىي تۈركىستان مۇستەقىللىق كۈرىشىمىزنىڭ پائال ئىشتىراكچىسى ۋە ئاكتىپ تەشۋىقاتچىسى بولدى. ئۇنىڭ تۈرك تىلىدا نەشر قىلىنغان «تۈرك ئەدەبىياتى»، «سېنى ئىزدەۋاتىمەن»، «ئۈچىنچى سۆيگۈ»، «ھا،ھا، مەن تارىخچى» قاتارلىق ھېكايىلىرى، «قار لەيلىسى» ناملىق شېئىرلار توپلىمى تۈرك خەلقىنىڭ ئالقىشىغا ئېرىشتى. ئىستانبۇلدا تەكلىماكان ئۇيغۇر نەشرىياتى تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان ۋەتەن سۆيگۈسى بىلەن تولغان «تارىم قىزى» ناملىق شېئىرلار توپلىمى ئوقۇرمەنلەرگە روھ ۋە زوق بېغىشلىدى.

مەرھۇم 1999-يىللىرى گېرمانىيەدە ئاچقان رەسىم كۆرگەزمىسىدە «دۇنيادا بىرىنچى قېتىم خىتاينىڭ قىيىن-قىستاقلىرىنى سىزغان رەسسام» بولۇپ تونۇلدى. ئۇنىڭ شېئىرلىرى گېرمانچىغا تەرجىمە قىلىنىپ تونۇشتۇرۇلدى. ئۇ 2001-يىلىدىن 2002-يىلغىچە گېرمانىيەنىڭ مەشھۇر گىئوتى ئۇنىۋېرسىتېتىدە ئۇيغۇر تىلى دەرسى بەردى. ئۆزگۈر ساۋاشچىنىڭ گېرمانچە، تۈركچە ئىككى تىللىق لۇغىتىگە ئۇيغۇرچىنى قوشۇپ، ئۈچ تىللىق لۇغەت قىلىپ چىقتى.

زەينۇرە خانىم 2006-يىلى «مەھمۇد كاشغەرىي» دېگەن روماننى ۋە 2010-يىلى «يۈسۈپ خاس ھاجىپ» دېگەن روماننى ئۇيغۇرچىدىن تۈركچىگە تەرجىمە قىلىپ ۋە نەشر قىلدۇرۇپ، تۈرك خەلقىنىڭ بۇ مەشھۇر ئالىملىرىمىز ھەققىدىكى چۈشەنچىلىرىنى بەدىئىي ئوبرازلاشتۇرۇلغان ھالدا يەنىمۇ يارقىنلاشتۇردى.

زەينۇرە خانىم بارلىقىنى ۋەتەنگە، مىللەتكە بېغىشلىغان، ۋەتەن، مىللەت ئۈچۈن ھەممىدىن ۋاز كەچكەن، ۋەتەننىڭ مۇستەقىللىقى ئۈچۈن ھىچنەرسىسىنى ئايىمىغان پىداكار ئىدى. ئۇنىڭ يۈرىكى پەقەت ۋە پەقەت ۋەتەن ئۈچۈن سوقاتتى. ئۇ ئۆزىنىڭ بەختىنى، خۇشاللىقىنى ۋەتەننىڭ مۇستەقىللىقىدىن، مىللەتنىڭ ھۆرلۈكىدىن ئىزدىگەنىدى. بۇنىڭ ئۈچۈن ھارماي-تالماي، پەقەت ۋايسىماي، ئازراقمۇ مىننەت قىلماي بىر ئۆمۈر كۈرەش قىلغانىدى.

خەلقىمىز بۇ ساداقەتمەن پىداكار قىزىنى ھەرگىز ئۇنتۇپ قالمايدۇ. ئاللاھ بۇيرۇسا ۋەتەن مۇستەقىللىقىنى قولغا كىرگۈزگەندە مەرھۇم ئوقۇغان ئۇچتۇرپاندىكى باشلانغۇچ مەكتەپكە «زەينۇرە ئىيسا باشلانغۇچ مەكتىپى» دەپ نام بېرىپ، مەڭگۈلۈك ئابىدە تىكلەيدۇ.

2022-يىلى 8-يانۋار، ئىستانبۇل